وظیفه دولت[1]
دولت؛ مسکن و ازدواج
دولت، نهادِ قدرت‌مند دیگری است که باید در ازدواج جوانان، نقش فعال ایفا کند. این نقش می‌تواند در عرصه‌های مختلف مسکن، اشتغال، سربازی و امثال آن باشد. در چند خطبه به این وظایف، اشاره می‌کنیم. ابتدا به مشکل مسکن می‌پردازیم:
اگر جوان بتواند در ابتدای تشکیل خانواده برنامه‌ای تضمین شده برای خانه‌دار شدن خود بریزد، به ازدواج ترغیب می‌شود و مسکن را به عنوان مانعی بر سر راه خود نمی‌بیند.
امروزه در کشور ما مسکن بعد از اشتغال، بزرگ‌ترین مشکل جوانان است. هر انسانی نیاز به مسکنِ ملکی یا استیجاری دارد و متأسفانه برخی از آن محرومند؛ یعنی یا خیابان خوابند یا در خرابه‌ها یا جاهای دیگر زندگی می‌کنند، چون قدرت خرید یا اجاره مسکن را ندارند.
در اوایل انقلاب، با تأکیدات پی در پی امام خمینی رحمه الله، نهضت و حرکت خوبی در امر خانه‌سازی به وجود آمد، اما به مقدار کافی و به اندازه نیاز نبود. طبق آمار، سهم اشتغال در بخش ساختمان در 22 سال گذشته روند کاهشی داشته و از 5/ 13 درصد در سال 1355 به 21/ 10 درصد در سال 1379 کاهش یافته است.[2]
بنابراین جمعیت بی‌خانمان مخصوصاً قشر فقیر و بیکار نه تنها کمتر نشده‌اند بلکه با توجه به افزایش جمعیت، بیشتر هم شده‌اند، بدین علت که سیاست‌های اعطای وام و اعتبار برای احداث منزل یا خرید آن به گونه‌ای است که فقط شاغلان بخش رسمی اقتصاد را شامل می‌شود، بیکاران و طبقه محروم و بی‌درآمد و کم‌درآمد را دربرنمی‌گیرد، چون قدرت پرداخت اقساط آن را ندارند. جمعی از جوانان نیز از همین افراد هستند.[3]
به هر جهت، با توجه به این که در حدود نیمی از جمعیت به ویژه در شهرها جوان هستند و اکثر آن‌ها یا بیکارند یا شغل پایداری ندارند و از درآمد کافی برخوردار نیستند و بی‌خانه و مسکن هم هستند دولت باید برای سرپناه آنان چاره‌ای بیندیشد و آن عزیزان را از این وضع اسف‌بار نجات دهد.
مشکلات مسکن و اهتمام به حل آن[4]
مشکل مسکن در سال‌های قبل وجود داشته و هم‌چنان ادامه دارد. اکثر جوانان و اقشار کم‌درآمد، قدرت خرید خانه ندارند، اجاره خانه‌ها نیز بیش از حد بالا رفته است. چرا چنین است؟
روشن است که گرانی خانه، معلولِ‌گرانی زمین، مصالح، آهن، آجر، سیمان و دیگر مصالح، همچنین گرانی آب، برق، گاز و عوارضِ شهرداری است. به علاوه، سود کلانی که بساز و بفروش‌ها و انبوه‌سازان، از کار خود طلب می‌کنند.
دولت هم به قدر کافی نظارتی روی این‌ها ندارد بلکه خودش نیز در بعضی موارد در گرانی نقش دارد.
ریشه دیگر گرانی مسکن، مربوط به دولت و بانک‌هاست. بانک‌ها وام خرید و بنای خانه را به کسانی می‌دهند که قدرت پرداخت اقساط آن را داشته باشند و نیز ضامن معتبر بیاورند. در حالی که اکثر جوانان یا بیکارند یا با درآمد کم به کاری اشتغال دارند و از عهده این شرایط بانک‌ها برنمی‌آیند.
لذا ناچارند تا آخر عمر از داشتن خانه ملکی محروم باشند. اجاره منزل هم که بسیار بالاست و صاحب خانه‌ها علاوه بر اجاره، مبلغ زیادی را به عنوان رهن مطالبه می‌کنند. طعم تلخ اجاره نشینی را کسانی درک می‌کنند که اجاره نشین باشند. متأسفانه نه صاحب خانه‌ها انصاف دارند و نه دولت بر این امر مهم نظارت دارد.
امیدوارم دولت در حل این مشکل، اقدام مؤثرتری انجام دهد و با در پیش گرفتن سیاست‌های صحیح، اندکی از دغدغه‌های جوانان را بکاهد و گامی در مسیر ازدواج آسان بگذارد.
اما این را هم باید بدانیم که حل این مشکل به تنهایی از دولت ساخته نیست بلکه خیراندیشان و متمکّنین نیز وظیفه دارند با دولت در این خصوص همکاری کنند. اسلام نیز انجام این مسئولیت را از همه متمکّنین خواسته است، در این باره، احادیث فراوانی هست که به بعضی آن‌ها اشاره می‌شود:
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
هر کس صبح کند و به امور مسلمین اهتمام نورزد، مسلمان نیست.[5]
در میان امور مسلمین، یکی از آن‌ها «مسکن» است، پس آنان که توان و تمکّن دارند باید برای حل این مشکل، گام‌هایی بردارند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
هیچ بنده‌ای نیست که نعمتی از خدا در نزد وی وفور یابد مگر این‌که
نیاز مردمان به او هرچه بیشتر شود. پس هر کس نیازهای مردم را برآورده نسازد نعمت خدادادیِ خویش را در معرض زوال قرار داده است.[6]
همان بزرگوار در حدیث دیگری فرمود:
هر کس خانه‌ای داشته باشد و مؤمنی به سکونت در آن نیازمند باشد و او آن را از مؤمن بازدارد، خداوند می‌فرماید: فرشتگان من، بنده‌ام در سکونت بر بنده‌ام بخل ورزید. سوگند به عزت خودم که او هرگز وارد بهشت من نخواهد شد.[7]
و نیز فرمود:
مردم عیال (روزی خوار) من هستند، محبوب‌ترین ایشان در نزد من کسانی‌اند که با آنان مهربان‌تر و در برآوردن حاجت‌هایشان کوشاترند.[8]
امام خمینی رحمه الله و اهتمام به حل مشکل مسکن[9]
امام خمینی رحمه الله، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، به حل مشکل مسکن مردم، به ویژه جوانان، اهتمام فراوانی داشت. ایشان در فرصت‌های مناسب، مسئولان را برای کار جدی در این مورد تذکر می‌داد. آن بزرگوار در اوایل انقلاب فرمود:
هرچه زودتر باید مشکل مسکن برای بی‌خانمان‌ها و فقرای ایران حل گردد و برای هر خانواده مسکن مورد نیازشان تأمین شود. من دستور دادم که اموال شاه چه آن‌ها که در داخل ایران است و چه آن‌ها که در خارج پس از مصادره فقط و فقط بین بی‌بضاعت‌ها و مستمندان تقسیم شود و این پول‌ها را صرف خانه‌سازی و دیگر وسایل رفاهیِ این مردم کنند.[10]
ایشان در جای دیگر می‌گوید:
همه محرومان باید خانه داشته باشند، هیچ کس در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره‌ای بیندیشد.[11]
در مناسبت دیگری، حل مشکل مسکن را به شکل تفصیلی‌تری بدین صورت بیان کردند:
مشکل مسکن باید حل شود و همه بندگان خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند ... بر دولت اسلامی است که باید برای این مسئله مهم چاره‌ای بیندیشد و بر همه مردم است که در این مورد همکاری کنند.
این جانب به شماره 100 در تمام شعب بانک ملی افتتاح کرده و از همه کسانی که توانایی دارند دعوت می‌کنم که برای کمک به خانه‌سازی برای محرومان به این حساب، پول واریز کنند و در هر محل از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهی حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازی و خانه‌سازی و یک نفر روحانی و یک نماینده دولت انتخاب شوند و در این طرح به هیچ وجه، پولی در برابر خرید زمین پرداخت نشود.
من امیدوارم همه کسانی که زمین‌های وسیعی در اختیار دارند به این امر مهم اسلامی- انسانی کمک کنند و زمین‌ها را در مناطق مرغوب قابل سکونت در اختیار این طرح بگذارند و نیز هرکس که توانایی دارد در تأمین انواع مصالح ساختمانی به این خدمت اسلامی کمک و نیروی کار و
کارگری به طور وسیع به کار افتد و دولت نیز تصمیمات لازم را در تأمین آب، برق، آسفالت و وسایل ایاب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و دیگر نیازمندی‌های عمومی فراهم سازد. بنیاد مستضعفین نیز باید به کمک این طرح بشتابد.»[12]
وظیفه دولت در اشتغال[13]
یکی دیگر از وظایف دولت و مسئولان، برای تسهیل در امر ازدواج جوانان، به وجود آوردن زمینه‌های شغل و کار است. واقعیت این است که داشتن شغل، جوان را به ازدواج، بیشتر ترغیب می‌کند و به او اعتماد می‌بخشد. اما با تأسف باید گفت که در وضع کنونیِ کشور ما، پیدا کردن شغل مناسب برای جوانانی که به سن ازدواج رسیده و می‌رسند کار بسیار دشواری است. جمع کثیری از جوانان که فارغ التحصیل شده یا ترک تحصیل نموده‌اند دنبال پیدا کردن کار هستند ولی کاری نمی‌یابند. روز به روز هم بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود.
مشکل بیکاری یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کنونی ماست که باید برای آن به طور جدی چاره‌ای اندیشید. البته این مشکل اختصاص به کشور ما ندارد بلکه اکثر کشورها حتی کشورهای صنعتی و ثروت‌مند هم کم یا بیش بدان مبتلا هستند، ولی کشور ما با توجه به رشد بی‌رویه جمعیت و عدم کنترل آن و اقتصاد بیماری که داریم با خطر بیشتری روبه‌روست که مسئولان محترم باید برای حل این معضل اجتماعی هرچه زودتر چاره‌ای بیندیشند و از وقوع بحران و آثار و عواقب سوء آن جلوگیری کنند. حل این معضل جز از طریق تجدید نظر و اصلاح برنامه‌های اقتصادی امکان‌پذیر نیست.
ما کشور فقیری نیستیم، منابع طبیعی و ثروت‌های خدادادیِ فراوان، استعدادهای سرشار انسانی و موقعیت حساس جغرافیایی داریم، با وجود این همه سرمایه و امکانات، نباید وضع اقتصادی ما این‌چنین باشد. پس باید عیبی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ما وجود داشته باشد.
رئیس جمهور محترم- جناب آقای سید محمد خاتمی- در آغاز کار خود، ضمن یک سخنرانی به این مشکل اشاره کرده و گفتند: اقتصاد ما بیمار و ناسالم است و نیاز به تجدید نظر و اصلاح دارد. من به عنوان یک شهروند ایرانی از صراحت و صداقت ایشان، خشنود و برای یک درمان جدی امیدوار شدم، چون توجه به بیماری از شرایط اولیه درمان است.
در بیمار بودن اقتصاد ما تردیدی نیست، زیرا آثار آن را عیناً مشاهده می‌کنیم، لیکن آنچه مهم است شناخت صحیح و کاملِ علل و عوامل این بیماری و برطرف ساختن آن‌ها و یافتن راه حل‌های صحیح و تنظیم برنامه‌های دقیق و کارشناسانه علمی در دو مرحله کوتاه و بلندمدت و اجرای قاطع آن‌هاست.
درست است که این اقتصادِ بیمار در زمان رژیم سابق، پایه‌گذاری شده است و پس از انقلاب اسلامی هم تحریم‌های اقتصادی و کارشکنی‌های دشمنان، خسارت‌های اقتصادی ناشی از جنگ تحمیلی و ترمیم خرابی‌ها یا نوسان‌های قیمت نفت و تنزّل آن، به این بیماری دامن زده است، اما این هم درست نیست که علل و عوامل به وجود آمدن وضع کنونی را منحصراً در همین امور بدانیم و همه چیز را بدین وسیله توجیه کنیم، بلکه عاقلانه‌تر و منصفانه‌تر این است که احتمال دهیم برخی از کارهای اشتباه ما در گذشته در به وجود آمدن چنین اقتصاد بیماری تأثیر داشته است.
آنچه مهم است این که ابتدا بدون تعصب به خطاهای خود اعتراف کنیم، بعد با یک برنامه دقیقِ کارشناسی شده و گسترده عوامل واقعی را بشناسیم و به وسیله کارشناسان با تجربه و مخلص یک برنامه دقیق و واقع‌بینانه و هم‌آهنگ و دراز مدت، تهیه و به اطلاع مردم برسانیم، مردم اگر در جریان امور قرار گرفتند و به آینده امیدوار شدند، قطعاً همکاری خواهند کرد و در آینده اقتصاد سالم و شکوفایی خواهیم داشت و مشکلات رکود و تورّم و بیکاری، تدریجاً حل خواهد شد، زیرا وجود این همه منابع طبیعی و موقعیت حساس جغرافیایی و نیروهای فعال و مستعد انسانی، کشور فقیری نیستیم و از به وجود آمدن بحران جلوگیری خواهد شد.
دولت و تسهیلات ازدواج[14]
ترویج ازدواج و تسهیل در این امر مهم، به همکاری مسئولان دولتی نیاز دارد. این همکاری‌ها باید در امور زیر باشد:
1. اداره‌ها و شرکت‌های وابسته، در استخدام نیرو اولویت را به ازدواج کرده‌ها بدهند.
2. در پذیرش دانشجو، ازدواج یک امتیاز به شمار آید.
3. صدا و سیما از نشان دادنِ مراسم ازدواج با جهازیه‌های سنگین خودداری کند و برعکس، مراسم ازدواج‌های ساده را نشان دهد و مردم را به آن تشویق نماید. همچنین ازدواج به موقع جوانان را ترویج و تبلیغ کند.
4. شش ماه یا زیادتر از مدت سربازی مشمولین ازدواج کرده، بخشوده شود.
5. محل خدمت سربازان متأهل را در شهر خودشان قرار دهند و مقدار
مرخصی‌های استحقاقی آن‌ها را افزایش دهند. همچنین در صورت امکان به آن‌ها کمک اقتصادی کنند.
6. دانشگاه برای پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، تأهل را هم شرط کند یا یک امتیاز بداند و نیز در اعطای بورسیه دانشجویان، اولویت را به متأهلین بدهد.
7. دولت با وضع قوانین و مقرراتی از مهریه‌های سنگین جلوگیری کند و حداکثری برای آن قرار دهد.
8. شخصیت‌های مطرح و معروف جامعه در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، دینی، ورزشی و هنری، مراسم ازدواج فرزندانشان را ساده برگزار کنند تا برای دیگران الگو و سرمشق باشد.
آسان گرفتن سربازی برای متأهلین[15]
سربازی، خدمت مقدسی است که جوانان برای حفظ امنیّت مرزها یا داخل کشور انجام می‌دهند. در ایام سربازی یا قبل از آن، برخی جوانان می‌خواهند ازدواج کنند، اما آن را مانعی بر سر راه خود می‌بینند. دولت و همه مسئولان دیگر حکومتی می‌توانند این امر را برای آنان آسان سازند تا با آنان همانند مجردها برخورد نشود و قوانین در این مورد یک سان نباشد. البته کارهایی را انجام داده‌اند و از این بابت از آن‌ها تشکر می‌کنیم، ولی گویا به مقدار کافی نبوده است.
اخیراً دولت برای حل این مشکل، طرحی به مجلس داده که در حال بررسی است، امید داریم که با همکاری دقیق و حساب شده مجلس، دولت و قوه قضائیه و همکاری فرهنگی صدا و سیما در حل این مشکل، گام‌های مؤثری برداشته شود.
بنده، علاوه بر آنچه در طرح دولت آمده چند پیشنهاد دیگر در مورد سربازان متأهل ارائه می‌دهم:
1. محل خدمت سربازان متأهل در نزدیک‌ترین پادگان‌های محل زندگی آن‌ها باشد.
2. در مدت خدمت سربازی متأهلین، تخفیف داده شود (مثلًا 6 ماه).
3. به سربازان متأهل، بیشتر مرخصی داده شود.
4. به سربازان متأهل و بی‌بضاعت، کمک هزینه داده شود؛ به صورت وام یا بلاعوض.
* امینى، ابراهیم، ازدواج، موانع و راه حلها، 1جلد، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم) - قم، چاپ: دوم، 1390
[1] تاریخ ایراد خطبه: 31/ 4/ 84
[2]. گزارش ملى جوانان، ص 83
[3]. همان، ص 84
[4] تاریخ ایراد خطبه: 25/ 6/ 84
[5]. وسائل الشیعه، ج 16، ص 336:« مَن أصْبَحَ لا یَهْتَّم بِامُورِ الْمُسْلِمینْ فَلَیس بِمُسلمٍ»
[6]. همان، ص 323:« ما من عبدٍ تَظاهرتْ علیه من اللَّه نعمةٌ إلّااشتَدَّتْ مَئونَةُ الناس علیه فَمَن لَم یَقُمْ بحوائجِهِم فقد عَرَضَ النعمةَ لِلزَّوالِ»
[7]. بحار الأنوار، ج 74، ص 389:« مَن کانَ لَهُ دارٌ و احتاجَ مؤمنٌ إلى سُکْناها فَمَنَعَهُ إیّاها، قال اللَّه عزّوجلّ: ملائکتى عَبدى بَخِلَ على عبدى بِسُکنى الدنیا و عِزّتى لا یَسْکُنْ جنانى أبَداً»
[8]. همان، ص 336:« قال اللَّه عزّوجلّ: الخلُق عِیالى فَأحبُّهُم إلَىَّ ألطَفُهُمْ بِهِمْ وَ أسْعاهُمْ فى حوائجهم»
[9] تاریخ ایراد خطبه: 31/ 4/ 84 و 21/ 5/ 84
[10]. صحیفه امام، ج 6، ص 297
[11]. همان، ج 6، ص 519
[12]. همان، ج 6، ص 519
[13] تاریخ ایراد خطبه: 29/ 8/ 77
[14] تاریخ ایراد خطبه: 2/ 11/ 77
[15] تاریخ ایراد خطبه: 9/ 10/ 84